केळी ही जगभरातल्या फळ पिकांपैकी एक प्रमुख पिक आहे, परंतु केळी पिकावर सतत सिगाटोका / करपा सारख्या गंभीर रोगाचे संकट असते. हा बुरशीजन्य रोग पिकांच्या प्रकाशसंश्लेषणाला अडथळा आणून फळांच्या वाढीस हानी पोहोचवतो ज्यामुळे उत्पादनात ५०% पर्यंत घट होऊ शकते. एक केळी उत्पादक शेतकरी म्हणून केळी बागेचे रोगांपासून संरक्षण करताना आपण रासायनिक औषधांऐवजी पर्यावरणपूरक जैव बुरशीनाशक अवशेषमुक्त पर्याय अंगीकारणे हे अधिक फायद्याचे ठरते.

या ब्लॉगमध्ये आपण केळीतील सिगाटोका/करपा काय आहे, हा रोग का हानिकारक आहे आणि कॅन बायोसिसच्या सुडो व मिलॅस्टीन के या जैविक उत्पादनांनी त्यावर प्रभावी नियंत्रण कसे मिळवता येते हे पाहणार आहोत.

केळीतील सिगाटोका: केळीचा गुप्त शत्रू

केळी हे देशातील प्रमुख आर्थिक फळपीक आहे. पण योग्य रोगनियंत्रण न केल्यास सिगाटोका (करपा) हा बुरशीजन्य रोग उत्पादनात मोठे नुकसान करू शकतो. सिगाटोका हा फक्त एक रोग नसून त्याचे दोन प्रकार आहेत –

• पिवळा सिगाटोका (Yellow Sigatoka – Mycosphaerella musicola)
• काळा सिगाटोका (Black Sigatoka – Mycosphaerella fijiensis)

यापैकी काळा सिगाटोका हा अधिक आक्रमक प्रकार असून, वारा आणि पावसाद्वारे पानांवर वेगाने पसरतो.

ओळख :

• सुरुवातीची लक्षणे : नव्याने उगवलेल्या (१ महिन्याच्या) पानांच्या खालच्या बाजूस छोटे पिवळसर-हिरवे ठिपके किंवा रेषा दिसतात.
• प्रगती: ठिपके तपकिरी किंवा काळसर होऊन १ सें.मी. पर्यंत वाढतात, मध्यभागी करडे आणि कडेने पिवळसर भाग दिसतो.
• तीव्र परिणाम: पाने प्रकाशसंश्लेषण करू शकत नाहीत, त्यामुळे फळांची संख्या घटते, पक्वता उशिरा येते आणि फळांची साठवण क्षमता कमी होते.

रोगाचे कारण व प्रसार

हा बुरशीजन्य रोग उष्णकटिबंधीय, दमट हवामानात झपाट्याने वाढतो. २५–३०°C तापमान व पावसाळी वातावरण हे या बुरशीसाठी आदर्श असते.

संक्रमित पानांच्या तुकड्यांमधून बीजाणू उडून किंवा वाहून जातात आणि शेजारील शेतात पसरतात. नियंत्रण न केल्यास, सिगाटोका ३०–५०% उत्पादन घटवू शकतो. सतत रासायनिक फवारणी व पानांची काढणी यामुळे उत्पादन खर्च वाढतो. पारंपरिक पद्धती रासायनिक बुरशीनाशकवर अवलंबून असतात, परंतु त्यांचा अधिक वापर प्रतिकारशक्ती कमी करतो आणि पर्यावरणासाठी हानिकारक ठरतो.

बायोलॉजिकल उपाय का निवडावे

बायोफंजीसाइड्स लाभदायक सूक्ष्मजंतूंवर आधारित असतात जे रोगजनकांशी स्पर्धा करतात, त्यांना नष्ट करतात किंवा नैसर्गिक अँटीफंगल संयुगे तयार करतात. हे मान्यताप्राप्त विषारी अवशेष विरहीत (रेसिड्यू फ्री) जैविक उत्पादने असतात. त्याशिवाय परागकणांसाठी सुरक्षित आणि शाश्वत शेतीस अनुकूल देखील असतात. कृषी क्षेत्रातील मायक्रोबियल तंत्रज्ञानातील आघाडीची कंपनी कॅन बायोसिस सिगाटोका सारख्या हानिकारक रोगांवर जैव बुरशीनाशकच्या माध्यमातून प्रभावी नियंत्रणाचे उपाय प्रदान करते.

सुडो – स्युडोमोनसची शक्ती

सुडो हे WP – स्वरूपातील बायोफंगीसाईड आहे ज्यात स्युडोमोनस फ्लोरोसेन्स हा मातीतील उपयुक्त बॅक्टेरिया आहे.

कसे कार्य करते:

• हा बॅक्टेरिया मुळांवर व पानांवर राहतो आणि फेनाझिन, साइडरोफोर्स सारखे नैसर्गिक संयुगे तयार करून बुरशींच्या वाढीत अडथळा आणतो.
• पिकांची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतो आणि प्रकाशसंश्लेषण सुधारतो.
• अभ्यासांनुसार, लिफ स्पॉट ७०% पर्यंत कमी होऊ शकतो.

वापराची पद्धत:

• डोस: ५ ग्रॅम / लिटर पाणी
• पद्धत: दर १५–२० दिवसांनी फवारणी
• ड्रिप इरिगेशन: १ किलो/एकर
• संक्रमित ऊती/पाने काढल्यास परिणाम अधिक चांगला
  
  

शेतकरी अनुभव: सुडो वापरल्याने पाने निरोगी राहतात आणि उत्पादनात वाढ दिसते.

मिलॅस्टीन के – बॅसिलस सबटिलिस ची मदत

मिलॅस्टीन के हे द्रव/लिक्विड बायोफंगीसाईड असून यात बॅसिलस सबटिलिस केटीएसबी १०१५ (१.५% एएस) आहे.

कसे कार्य करते:

• हा प्रोबायोटिक पानांवर बायोफिल्म तयार करून चिटिनेस व इटुरिन्स तयार करतो, ज्यामुळे बुरशींच्या पेशी नष्ट होतात.
• बीजाणू तयार होण्यास प्रतिबंध करून पानांच्या पुनर्बांधणीस चालना देतो.
• अभ्यासांनुसार, बॅसिलस सबटिलिस वापरल्याने काळा सिगाटोका ६० ते ८०% कमी होतो.

वापराची पद्धत:

• डोस: २.५ मिली / लिटर पाणी
• पद्धत: दर १५ दिवसांनी फवारणी, संध्याकाळी करणे फायदेशीर
• जमिनीतून ड्रेंचिंग: मुळांसाठी ५०० मिली/एकर
• स्टिकमॅन स्टिकर वापरल्यास टिकाव वाढतो.

सुडो + मिलॅस्टीन के – एकात्मिक कीड नियंत्रण उपाय

दोन्ही उत्पादने एकत्र वापरल्यास परिणाम अधिक प्रभावी होतात.
स्युडोमोनस फ्लोरोसेन्स + बॅसिलस सबटिलिस यांचे ०.१–०.५% फवारणीमुळे उत्पादन वाढते आणि रोग निर्देशांक ७५% कमी होतो.

उदाहरणार्थ:

• आठवडा १: १ किलो Sudo + ५०० मिली Milastin K (ड्रिप)
• आठवडा ३: १ किलो Sudo + ५०० मिली Milastin K (ड्रिप)
• आठवडा ५+: दर १५ दिवसांनी पर्यायी फवारणी, आर्द्रता तपासणीसह

फायदे:

• रासायनिक अवशेष शून्य
• खर्च कमी
• मातीचे आरोग्य सुधारते
• सेंद्रिय उत्पादनासाठी योग्य

शेतकरी अनुभव

• सुरेश पाटील, हिवरखेडा, जळगाव:
  Sudo आणि Milastin K वापरून करपा पूर्णतः नियंत्रणात, फळे मजबूत व निरोगी झाली.
• हर्षदभाई रजेटा, आनंद, गुजरात:
  झाडांची वाढ २ फूटांपर्यंत वाढली, सिगाटोका, पनामा रोग व सकिंग पेस्ट्सवर पूर्ण नियंत्रण मिळाले.
• शिवाजी शंकर माने:
  Sudo व Milastin K वापरल्याने पिकांची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढली, फळांची गुणवत्ता सुधारली, आणि पर्यावरणावर कोणताही नकारात्मक परिणाम झाला नाही.

निष्कर्ष

सिगाटोकावर मात करायची असेल, तर केवळ रासायनिक फवारणी नव्हे; जैविक दृष्टिकोन गरजेचा आहे.

Kan Biosys चे Sudo आणि Milastin K ही केळी पिकांची नैसर्गिक ढाल आहेत. शाश्वत, प्रभावी आणि भविष्यासाठी सुरक्षित उपाय.

अधिक माहितीसाठी व मार्गदर्शनासाठी आपल्या जवळच्या अ‍ॅग्रोनॉमिस्टशी संपर्क साधा.

Kan Biosys – माती, शेतकरी आणि पर्यावरणासाठी समर्पित.