गेल्या काही वर्षांपासून हवामानातील अनियमितता आणि तापमानातील अचानक बदल यामुळे उष्णकटिबंधीय पिकांवर मोठा परिणाम होत आहे. याचा सर्वाधिक परिणाम उष्णकटिबंधीय पिकांवर आणि फळांवर होतो. चिलिंग इंज्युरीचा सर्वाधिक प्रादुर्भाव केळी पिकात आढळून येतो, ज्यामुळे हाताशी आलेल्या पिकात देखील मोठे नुकसान शेतकऱ्यांना सहन करावे लागते. केळी ही उष्ण हवामानात उत्तम वाढणारे पीक आहे. परंतु १०°C ते १५°C या दरम्यानचे कमी तापमान दीर्घकाळ राहिल्यास पिकावर आणि फळांवर चिलिंग इंज्युरी (Chilling Injury) होते. ही इजा केवळ शेतातील उभ्या पिकांवरच नाही तर साठवण, वाहतूक आणि बाजारात विक्रीच्या काळातही दिसून येते. त्यामुळे उत्पादनात घट, दर्जा कमी होणे आणि निर्यातक्षम फळांची हानी होणे असे परिणाम पाहायला मिळतात.

या ब्लॉग मध्ये आपण केळी पिकातील चिलिंग इंज्युरीची समस्या आणि त्यावरील जैविक उपाय यांबद्दल सविस्तर समजून घेऊ.

थंडीमुळे केळी पिकात होणाऱ्या चिलिंग इंज्युरीची मुख्य कारणे

• तापमानातील तीव्र घट: १३°C पेक्षा कमी तापमान दीर्घकाळ राहिल्यास केळीच्या पेशींना इजा होते.
• आर्द्रता आणि वाऱ्याचा प्रभाव: थंड, ओलसर वाऱ्यामुळे झाडांच्या पेशींचा नाश होतो.
• अनियमित पाणी व्यवस्थापन: अचानक थंड पाणी दिल्यास झाडांना ताण येतो.
• अन्नद्रव्यांचे असंतुलन: विशेषतः पोटॅशियम, फॉस्फरस, कॅल्शियम आणि सूक्ष्म पोषणतत्वांची कमतरता झाडाची थंडी सहन करण्याची क्षमता कमी करते.
• चुकीची साठवण व वाहतूक: १३°C खाली साठवणीमध्ये केळीला चिलिंग इजा होते.
  
  

लक्षणे

• फळांच्या सालीवर तपकिरी, राखाडी किंवा काळसर ठिपके दिसतात.
• फळाचे गर पाणीदार, गुळगुळीत किंवा मऊसर होते.
• केळीच्या सालीची चकाकी कमी होते, रंग हिरवट राहतो किंवा असमानपणे पिवळा पडतो.
• पानं वाकतात, जळल्यासारखी दिसतात आणि झाडाची वाढ खुंटते.
• इजा झालेल्या फळांवर बुरशीजन्य रोग वाढण्याचा धोका वाढतो.
• फळ पिकताना सडण्याचे प्रमाण वाढते.
• फळांची साठवण क्षमता कमी होते.
  
  

थंडीचा केळीच्या उत्पादनावर परिणाम

• फळांची वाढ थांबते, आकार व वजन कमी होते.
• स्वाद, सुगंध आणि रंगाची गुणवत्ता कमी होते.
• श्वसनक्रिया मंदावल्यामुळे पिकण्याची प्रक्रिया बिघडते.
• निर्यातक्षम दर्जा कमी होतो, आर्थिक नुकसान वाढते.
  
  

शेती व साठवणीतील प्रतिबंधात्मक उपाय

• ठिबक सिंचनाचा वापर करा. मातीतील ओलावा नियमित ठेवा.
• मल्चिंग शीट वापरा. मुळांभोवती उष्णता टिकवून ठेवते आणि थंडीपासून संरक्षण देते.
• वारा प्रतिबंधक झाडे किंवा जाळ्या लावा. थंड वाऱ्याचा थेट परिणाम कमी करते.
• साठवणीतील तापमान नियंत्रित ठेवा. १३°C पेक्षा कमी होऊ देऊ नका.
• थंड वातावरणाचा संपर्क टाळण्यासाठी फळे वाहतूक करताना इंसुलेटेड पॅकेजिंग वापरा.
• अन्नद्रव्यांचे संतुलन ठेवा. नायट्रोजनचा अति वापर टाळा; पोटॅशियम, फॉस्फरस, कॅल्शियम आणि सूक्ष्म पोषकद्रव्ये पुरवा.
  
  

कॅन बायोसिसचे जैविक उपाय – थंडीच्या ताणावर प्रभावी नियंत्रण

थंडीमुळे पेशींच्या पडद्यांना नुकसान होते, ज्यामुळे पोषणवाहन थांबते आणि झाडांची सहनशक्ती कमी होते. झाडांना पुनरुज्जीवित करण्यासाठी आणि ताण कमी करण्यासाठी खालील कॅन बायोसिस जैविक फवारणी करा

फवारणी

१. ताबा – २ मिली + सुडो – ५ ग्रॅम + मिलॅस्टीन के – २.५ मिली / लिटर पाणी
यांची एकत्रित फवारणी करावी.

सुचना :

• सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी थंडी कमी झाल्यावर फवारणी करा.
• पानांच्या दोन्ही बाजूंवर आणि कोवळ्या भागांवर द्रावण नीट भिजेल याची काळजी घ्या.
• थंडी सुरू होण्याच्या काळात प्रतिबंधात्मक फवारणी केली तर परिणाम अधिक उत्तम दिसतो.

या फवारणीचे फायदे

• पिकांची थंडी सहन करण्याची क्षमता वाढवते.
• पेशींच्या पडद्यांचे संरक्षण करून झाडांना ताणापासून मुक्त करते.
• फळधारणा व पिकाची वाढ सुधारते.
• फळांचा रंग, चव आणि गुणवत्ता टिकवते.
• बुरशीजन्य व जिवाणूजन्य रोगांचा धोका कमी करते.
• पूर्णपणे जैविक, अवशेषमुक्त उपाय.
  
  

निष्कर्ष

थंडी हा केळीच्या उत्पादनातील एक महत्त्वाचा ताण आहे, पण तो अपरिहार्य नाही. योग्य जैविक व्यवस्थापन आणि वेळीच फवारणी करून आपण आपल्या बागांना या थंडीच्या संकटापासून सुरक्षित ठेवू शकतो.

आपल्या केळी बागांना थंडीपासून वाचवा – कॅन बायोसिसच्या जैविक उपायांनी नैसर्गिक पद्धतीने उत्पादन व गुणवत्ता वाढवा!

अधिक माहितीसाठी आमच्या तज्ज्ञ कृषी सल्लागारांशी संपर्क साधा.